40 DNI SZANSY – TRADYCJE I OBYCZAJE WIELKOPOSTNE
Przed nami kolejny Wielki Post – czas wyciszenia, uspokojenia, zamyślenia, powagi, czas przygotowania do
świąt Wielkiej Nocy. Geneza Wielkiego Postu wiąże się ze słowami Pana Jezusa: „Przyjdzie czas, kiedy
zabiorą im pana młodego i wtedy, w owe dni, będą pościli” (Łk 5, 35). W pierwszych wiekach
chrześcijaństwa poszczono tylko w Wielki Piątek i Wielką Sobotę, w III w. – przez cały tydzień, a od IV w.
ustanowiono post czterdziestodniowy na pamiątkę postu Chrystusa na pustyni i czterdziestu lat
wędrowania Izraelitów po ucieczce z Egiptu. Niedziele, jako dni świąteczne, nie były wliczane do postu,
dlatego początek czasu umartwienia i pokuty przypada na środę. Środa Popielcowa przypomina nam o
przemijaniu. Taką wymowę ma gest posypania głów popiołem oraz słowa, że jesteśmy prochem i w proch
się obrócimy. W liturgii pojawiają się fioletowe barwy symbolizujące przemijanie i potrzebę pokuty.
Popielec motywuje do podjęcia trudu wewnętrznej przemiany. Podkreśla także znaczenie Bożego
Miłosierdzia, które jest jedynym skutecznym lekarstwem dla człowieka pragnącego autentycznie uwolnić
się od grzechów i uzyskać Boże przebaczenie. Wielki Post to czas nawracania się. Przypominają nam o tym
pieśni pasyjne i nabożeństwa: Gorzkie Żale, Droga Krzyżowa. W duchu umartwienia i pobożności
przygotowujemy się do godnego przeżywania święta Zmartwychwstania Pańskiego. Nasi przodkowie
(szczególnie na wsi) bardzo gorliwie wypełniali zalecenia Kościoła. Powszechnym było rezygnowanie w
Wielkim Poście z potraw mięsnych, tłuszczów zwierzęcych, a nawet miodu, nabiału, cukru. Żywiono się
postnym żurem i bardzo skromnymi potrawami. Rezygnowano z picia alkoholu, palenia tytoniu, życia
towarzyskiego, słuchania muzyki, urządzania zabaw, bogatych strojów. W ramach przygotowania do świąt
Wielkanocnych porządkowano domy i obejścia. Z wielkopostnymi tradycjami ludowymi, które z biegiem
czasu zupełnie zanikły, związane były obchody „półpościa”, kiedy to chłopcy biegający z drewnianymi
kołatkami i młotkami rozbijali gliniane garnki
z popiołem. W IV niedzielę Wielkiego Postu niszczono słomianą kukłę, zwaną „Marzanną” – symbol zimy
i śmierci. Jej miejsce zajmował przystrojony bibułą i pisankami zielony świerk – „nowe latko” lub piękna
lalka nazywana „Dziewanną”. W marcu rozpoczynano siewy, pamiętając o staropolskim przysłowiu: „Kto
sieje w marcu, ten zbiera w garncu”. Bardzo uroczyście obchodzono święto Zwiastowania Pańskiego (25
marca). Nazywano je świętem Matki Bożej „wiosennej, ożywiającej, kwietnej, wcielenia Słowa”. Szczególnie
zwracano w tym dniu uwagę na pogodę, wierząc, że „jakie Zwiastowanie, takie Zmartwychwstanie”. W
Niedzielę Palmową (dawniej nazywaną „kwietną” lub „wierzbną”) obchodzimy uroczysty wjazd Pana Jezusa
do Jerozolimy. Obecnie, tak jak kiedyś, święcimy w tym dniu gałązki palmowe. W niektórych regionach
dotąd organizowane są konkursy na największe i najpiękniejsze palmy, które dawniej, po poświęceniu były
noszone w uroczystych procesjach. Poświęcone palmy umieszczano nad drzwiami lub za ramami obrazów.
Miały one chronić przed pożarami i piorunami. W Polsce zgodnie z kalendarzem liturgicznym Wielki Post
trwa do Wielkiego Czwartku. Odprawiana w tym dniu Msza Wieczerzy Pańskiej zamyka okres pokutny i
rozpoczyna obchody Triduum Paschalnego. Wielki Post to wyjątkowy czas odejścia od nieustannego
życiowego karnawału. Czas koncentracji na duchowości. Powinno mu towarzyszyć wyciszenie, modlitwa,
wyrzeczenie, jałmużna. W tym roku po raz kolejny czeka nas 40 dni wielkiej życiowej szansy. Dlatego,
cytując poetę Witolda Nanowskiego: „(…) w dniu Wielkiego Postu zwróćmy w nieskończoność swe myśli i
uczucia, na tamten świat drugi, do którego po stopniach złudzeń i nicości schodzimy utrudzeni po ziemskiej
wędrówce. Niechaj szczypta popiołu przypomni tę wieczność, którą Chrystus obiecał tym, co go miłują. Dla
nich jest tylko życie dla nich śmierci nie ma. I radośnie w ich ustach brzmi: „Memento mori”.
Elżbieta Hilt
