FROMBORK, KADYNY, BRANIEWO

Frombork – Co warto zobaczyć w Fromborku?

Frombork to niewielkie i przytulne miasteczko turystyczne położone nad Zalewem Wiślanym. Pierwsze informacje o nim pochodzą z 1278 roku. Prawa miejskie otrzymał najprawdopodobniej w 1310 roku. Od 1510 przebywał tu i pracował Mikołaj Kopernik z historią  i zabytkami zapoznał nas przewodnik.

Nazwa miasta związana jest najprawdopodobniej z obecnym tu od średniowiecza kultem maryjnym. W dokumentach lokacyjnych Frombork nazywano Castrum Dominae Nostrae czyli Gród Naszej Pani, a osadnicy przezwali go Frauenburg. Lokalne legendy wiążą nazwę z działalnością pogańskiej władczyni, która miała po nawróceniu się przekazać miasto biskupowi warmińskiemu. Inna, średniowieczna nazwa Fromborka to Civitas Warmiensis (czyli miasto warmińskie).

Może to wydawać się nieco zaskakujące, ale pierwsza wzmianka o osadzie pochodzi dopiero z 1278 roku. Przeprowadzone po wojnie wykopaliska nie wykazały istnienia znacznie starszego osadnictwa. Być może wiązało się to z bliskością dużego grodu w Bogdanach, który miał więcej do zaoferowania dla ewentualnych osadników. Zniszczenie sąsiedniego Braniewa podczas powstań Prusów sprawiło, że biskup Henryk Fleming zbudował we Fromborku pierwszą katedrę. Doprowadziło to do szybkiego rozwoju miasta – w 1310 roku przyznano Fromborkowi prawa miejskie, a w 1329 roku rozpoczęto wznoszenie nowej gotyckiej świątyni (ukończona w 1388 roku). Walki toczyły się tu również podczas tzw. wojny kleszej prowadzonej przez Polskę przeciw biskupowi warmińskiemu Tungenowi. Jednak już od roku 1466 Frombork znajdował się w granicach Królestwa Polskiego i pozostawał w nich aż do pierwszego rozbioru.

W XVI wieku działał tu i pracował Mikołaj Kopernik. Złote lata miasta zostały przerwane przez najazd wojsk szwedzkich w roku 1626. Zrabowano i zniszczono praktycznie całe wyposażenie katedry – wywieziono księgozbiór, skuto rzeźby, epitafia, ukradziono organy, a część dzwonów przetopiono. Najważniejsze z zabytków Fromborka odnajdziemy na ufortyfikowanym wzgórzu katedralnym, które swoim wyglądem przypomina typową warownię.

Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku

Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku –  Jest to najstarszy, zabytkowy obiekt na Wzgórzu Katedralnym we Fromborku. Zbudowana została na przestrzeni XIV wieku i składa się z przybudówek, do których należy kaplica Zbawiciela i kaplica św. Jerzego. W bazylice znajdują się jedne z najsławniejszych organy barokowe – to właśnie tutaj organizowany jest Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej, który odbywa się co roku od czerwca do sierpnia. Tradycja ta trwa bardzo długo, bo już ponad czterdzieści lat! Koncerty wykonują najlepsi wirtuozi organów z całego świata.

Pierwszy stojący tu kościół był najprawdopodobniej drewniany. W 1329 roku biskup Henryk II Wogenap rozpoczął wznoszenie obecnej gotyckiej, murowanej świątyni. Mimo częstych najazdów (wojny z Krzyżakami i ze Szwecją) oraz pożarów zabytek przetrwał do naszych czasów w prawie niezmienionej formie.

• Pod względem architektonicznym mamy tu do czynienia z ciekawym przykładem trójnawowego kościoła halowego bez transeptu. Całość nakrywa sklepienie gwiaździste. Spod przeszklonej części posadzki widać trumnę i współczesny portret Mikołaja Kopernika. Obok umieszczono wykonany z czarnego kamienia pomnik poświęcony astronomowi. Domniemany grób Mikołaja Kopernika we Fromborku.
• Ołtarz Madonny Fromborskiej (Naszej Fromborskiej Pani) – Dawny główny ołtarz katedry dziś znajduje się na północnej ścianie świątyni. Wykonano go na początku XVI wieku. W jego centralnej części znajduje się imponująca rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem (tak zwana „madonna apokaliptyczna” z księżycem pod stopami) otoczonej przez wiernych kultem.

Ołtarz Madonny Fromborskiej – Katedra we Fromborku

• Ołtarz i stalle – W prezbiterium zachował się, pochodzący z XVIII wieku ołtarz z malowidłem wyobrażającym Wniebowzięcie NMP. Przed ołtarzem możemy zobaczyć świetnie zachowane stalle kanonickie, pochodzące z XVIII wieku oraz częściowo zrekonstruowane, mniejsze stalle gotyckie.
• Organy – Prawdziwą dumą bazyliki są monumentalne organy. Pierwszy taki instrument został zrabowany przez Szwedów. Latem organizowane są tu słynne koncerty organowe w ramach Międzynarodowego Festiwal Muzyki Organowej mieliśmy możliwość wysłuchania koncertu organowego.
• Kaplica Zbawiciela (Kaplica św. Teodora z Amasei i Wszystkich Świętych) – Kaplica powstała w XVIII wieku z polecenia ówczesnego biskupa warmińskiego Krzysztofa Andrzeja Jana Szembeka. Hierarcha przygotował kaplicę jako miejsce kultu zgromadzonych relikwii oraz własnego pochówku. Za najważniejsze ze zgromadzonych tu relikwii uznano szczątki św. Teodora z Amasei (żołnierz i męczennikz czasów starożytnych), którego widzenie stało się tematem malowidła umieszczonego na kopule. W centrum ołtarza znajduje się XVIII-wieczny obraz przedstawiający Chrystusa adorowanego przez świętych.

Frombork – Bazylika, Kaplica Zbawiciela

• Epitafia – Na terenie kościoła zachowało się ponad sto epitafiów i płyt nagrobnych. Najstarsze epitafium (częściowo zatarte) poświęcone jest biskupowi Henrykowi Flemingowi, który zmarł w 1300 roku. Warto zwrócić uwagę na dwie identyczne płyty z okresu baroku, przedstawiające kościotrupa z klepsydrą. Znajdują się one w nawie północnej (poświęcona kanonikowi Janowi Zachariaszowi Szolcowi) oraz w nawie południowej (dziekan Stanisław Bużeński). Za jedno z najcenniejszych uznawane jest epitafium kanonika Bartłomieja Boreschowa – o niezwykłej formie tonda (czyli koła) z napisem w otoku i malowaną sceną ze zmarłym modlącym się do Matki Bożej w rajskim ogrodzie,
  w towarzystwie św. Marii Magdaleny.
• Kaplica św. Jerzego (tzw. polska) – Powstała najprawdopodobniej w XIV wieku jeszcze przed wielkim pożarem katedry (po prawej stronie od południowego wejścia). W 1639 roku biskup Mikołaj Szyszkowski nakazał wygłaszanie tutaj kazań w języku polskim, stąd inna nazwa tego obiektu.
• Wieża Kopernika we Fromborku – Wieża jest najstarszym budynkiem na Wzgórzu Katedralnym. Wieża ta należała do Mikołaja Kopernika w pierwszej połowie XVI wieku, znajduje się w niej gabinet, mający pokazywać pracownię sławnego uczonego. Pomieszczenie stanowi w rzeczywistości ekspozycję o wdzięcznej nazwie „Gabinet uczonego doby renesansu”. W pracowni zobaczyć można przyrządy, którymi miał posługiwać się Kopernik, gdy badał ruch gwiazd na niebie.

Z innych miejscowości które  zwiedzaliśmy to Kadyny.

Zabytki w Kadynach

Kadyny to niewielka urokliwa wieś znajdująca się w województwie warmińsko-mazurskim. Liczba ludności oscyluje wokół nieco ponad 400 osób. Pierwsze wzmianki na temat Kadyn pochodzą jeszcze z XIII wieku. Były siedzibą komornictwa, a następnie znajdował się tutaj krzyżacki folwark i zameczek myśliwski. Ze względu na wspaniałe położenie geograficzne Kadyny stanowią świetne miejsce na letni wypoczynek. Wieś znajduje się na obszarze Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej. To tereny odznaczające się cechami górskimi, które w tym wypadku są związane z występującą tutaj roślinnością. Mieszkańcami parku są trzmielojady, żurawie, jelenie i jenoty. W Kadynach rośnie jedno z najstarszych drzew w całej Polsce. Dąb Bażyńskiego liczy sobie ponad 700 lat. Jego wysokość to 21 metrów. Długość obwodu wynosi 1003 cm.

Braniewo

Powiat Braniewski położony jest w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego. Powierzchnia powiatu wynosi 1 205 km². Liczba mieszkańców to ponad 42 tys. osób. Powiat od północy graniczy z Federacją Rosyjską, od północnego-zachodu jego naturalną granicą jest Zalew Wiślany, od zachodu graniczy z Powiatem Elbląskim, od południa zaś z Powiatem Lidzbarskim, a od wschodu z Powiatem Bartoszyckim. Na terenie Powiatu znajdują się cztery przejścia graniczne: dwa drogowe (w Grzechotkach i w Gronowie), jedno kolejowe (w Braniewie) oraz jedno morskie (we Fromborku).

Spacerując uliczkami Braniewa aż trudno uwierzyć, że dzierży ono tytuł pierwszego miasta Warmii oraz posiada status jednego z najstarszych miast w Polsce. Było też prężnym miastem portowym, należącym w średniowieczu do potężnego Związku Hanzeatyckiego (Hanzy). Braniewo należy do tych niepozornych miejsc, które skrywają w sobie zaskakująco bogatą historię. Mimo że większość zabytkowej zabudowy miasta została starta z powierzchni ziemi w trakcie wojny, to wciąż zachowały się pojedyncze obiekty (w stanie oryginalnym lub odbudowane) przypominające o dawnej świetności tego niegdyś majętnego grodu.

Colegium Hosianum i „Ateny Północy”

Na stałe w historii Braniewa zapisał się Stanisław Hozjusz, biskup warmiński oraz kardynał papieski, który jako jeden z nielicznych Polaków doszedł na sam szczyt hierarchii kościelnej, a niewiele brakowało nawet, że zasiadłby na tronie Piotrowym

Muzeum Ziemi Braniewskiej

W dawnych budynkach po Collegium Hosianum mieszczą się dziś Zespół Szkół Zawodowych im. Jana Liszewskiego oraz Muzeum Ziemi Braniewskiej. Obecny budynek wzniesiono w latach 1743-1771. Na jego zewnętrznej ścianie wywieszono tablice upamiętniające Stanisława Hozjusza oraz ważnych uczniów seminarium i mieszkańców miasta.

Wśród studentów kolegium byli m.in. św. Andrzej Bobola oraz Marcin Laterna, twórca pierwszego polskiego modlitewnika oraz kapelan i spowiednik królewski. Braniewo, mimo coraz większych wpływów protestantyzmu, przez kolejne wieki pozostało ostoją katolicyzmu.

Odwiedziliśmy – Sanktuarium św. Krzyża

Zbudowana na planie krzyża greckiego barokowa świątynia leży na obrzeżach Braniewa. Wzniesiono ją w miejscu, gdzie w 1625 roku na jednym z drzew powieszono obraz Trójcy Świętej. Dwa lata później został on sprofanowany przez żołnierzy szwedzkich, którzy wykorzystali go jako tarczę strzelecką i oddali w jego kierunku trzy strzały. Ku ich zaskoczeniu z każdego z otworów po kuli zaczęła sączyć się krew, co podobno na własne oczy widziało w tamtym czasie wiele osób. Wnętrze kościoła wyróżnia styl rokokowy. Ołtarz główny w stylu późnego baroku wykonany został w 1739 roku przez J. K. Schmidta z Reszla. W klasztornych ogrodach warto zwrócić uwagę na stacje drogi krzyżowej.

*Bazylika św. Katarzyny Aleksandryjskiej

Naprzeciwko dawnego placu zamkowego stanął najważniejszy z braniewskich kościołów. Około 1346 roku rozpoczęto budowę bazylikowego korpusu nawowego, ale po około 20 latach zmieniono koncepcję i przekształcono go w budowlę halową. Mimo że świątynię konsekrowano już po 1381 roku, to prace budowlane trwały aż do połowy XV stulecia – w ostatnim etapie założono gwiaździste sklepienie oraz wzniesiono wieżę zachodnią. Widoczna już z oddali i wysoka na 63 metry wieża stanowi współcześnie znak rozpoznawczy miasta.

*Klasztor św. Katarzyny to neogotycki obiekt sakralny, znajdujący się w Braniewie przy ulicy Moniuszki. Warto odwiedzić to miejsce, ze względu na jego piękno i potęgę. Wybudowany został z przeznaczeniem na dom formacyjny dla nowicjatu. Warto podkreślić fakt, że w okresie wojny pełnił wielokrotnie funkcję szpitala polowego. Pomimo licznych zniszczeń budynek przetrwał i po licznych modernizacjach funkcjonuje po dzień dzisiejszy. Wewnątrz klasztoru znajduje się muzeum, które gromadzi wszelkie eksponaty pochodzące z państw misyjnych.

Materiały zebrała i opracowała Marianna Strugińska-Felczyńska