Kościół w walce o niepodległość

Z okazji obchodów 100-lecia niepodległej Polski, Parafialny Oddział Akcji Katolickiej przy parafii Matki Boskiej Dobrej Rady, przygotował wystawę przedstawiającą sylwetki polskich duchownych, którzy swoją postawą i działaniami walczyli na przestrzeni stulecie za Ojczyznę i wiarę. Wystawa nosiła tytuł „Kościół w walce o niepodległość” i można ją było zobaczyć w kościele oraz w Świetlicy Środowiskowej.

Wystawę rozpoczynają fotografie współczesnych i dawnych Patronów Polski. Jak przedstawiają zapisy historyczne, przywódcy Polski, w okresie rozwiązywania trudnych problemów w kraju, to właśnie poprzez wstawiennictwo patronów, zawierzali wszystko Matce Bożej. Tytuł patrona, opiekuna religijnego kraju nadawany jest przez papieża. Przez wieki nasz naród miał wielu patronów. Obecnie w Polsce patronuje pięcioro świętych – troje głównych i dwóch drugorzędnych. Decyzją papieża Jana XXIII, głównymi patronami Polski są Matka Boża, a także święci biskupi męczennicy – Wojciech i Stanisław. W Polsce szczególnym kultem otaczana jest Matka Boska, która jest główną patronką Polski. Polacy od dawna uznawali Maryję za swoją Matkę i Królową. Pieśń Maryjna „Bogurodzica” była uznawana za nieformalny hymn kraju. Szczególnym momentem dla narodu polskiego był Potop szwedzki i skuteczna obrona Jasnej Góry, którą to obronę przypisano wstawiennictwu Maryi. Wyrazicielem tego przekonania Polaków stał się król Jan Kazimierz, który 1 kwietnia 1656 r. w katedrze lwowskiej przed cudownym obrazem Matki Bożej Łaskawej obrał Maryję za Królową swoich państw, a Królestwo Polskie polecił jej szczególnej obronie. Ponownego oddania i poświęcenia Matce Bożej narodu polskiego dokonywali prymas August Hlond, prymas Stefan Wyszyński

Najmłodszym patronem Polski jest św. Andrzej Bobola, którego decyzją Jana Pawła II Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów ogłosiła w 2002 r. opiekunem Polaków. Wraz ze św. Stanisławem Kostką  – ogłoszonym patronem Polski w 1671 – należy on do grona tzw. drugorzędnych patronów naszego narodu.

Na przestrzeni wieków polski naród musiał strzec zbrojnie swoich granic i bronić tożsamości narodowej. Stawał  do walki o wiarę katolicka, nierozerwalnie z nią związaną. Kościół zawsze się solidaryzował z narodem polskim. W świątyniach przekazywano wieści  o kolejnych powstaniach i poborze do wojska. Księża angażowali się w działalność konspiracyjną. W czasie walki zbrojnej Kościół udzielał duchowej, materialnej i medycznej pomocy dla walczących i oraz ich rodzin. Duchowni pomagali także w ukrywaniu się lub ucieczce walczącym. Wielu duchownych wspomagało, na polach bitew, z bronią wręgu, walkę o polskość i wiarę. Brali udział w największych zrywach niepodległościowych, powstaniach, samodzielnie organizowali różnego typu wystąpienia. Czynnie wspierali opór stawiany przeciwko  wynaradawianiu, nauczali języka polskiego i katechizmu mimo zakazów i grożących represji. Wielu z nich było  z tego powodu prześladowanych, ściganych, przetrzymywanych w więzieniu, torturowanych, zesłanych bez możliwości powrotu do kraju, pozbawionych godności kapłańskiej, a nawet poniosło najwyższą ofiarę z życia. W czasie II wojny światowej wiele duchownych, w tym 108 męczenników, poniosło śmierć w obozach koncentracyjnych w wyniku egzekucji, a także w więzieniach z powodu obrony wiary i polskości.

Najtragiczniejsze w dziejach Polski stały się lata rozbiorów oraz czasy ustroju komunistycznego, kiedy podejmowano brutalne próby wynarodowienia Polaków i stworzenie nowego społeczeństwa. Atak na wolność narodu  oznaczał także atak na wolność Kościoła w Polsce. Prymas Tysiąclecia, kardynał Stefan Wyszyński, nauczał, że Kościół musi być na służbie człowieka, rodziny i narodu. Mówił, że „Kościołowi nie może być obojętna kondycja naszego narodu ani jego suwerenność. Bo wolny Kościół może być tylko w wolnej Polsce”.

Walka Polaków miała charakter nie tylko narodowy, były to też działania o znaczeniu europejskim i światowym. W XVII wieku Polska stała się przedmurzem chrześcijaństwa. Udział Polaków w odsieczy wiedeńskiej i przynależność do antytureckiej Świętej Ligi zapobiegło zalewowi katolickiej Europy przez muzułmanów. Bitwa warszawska z kolei powstrzymała  rozprzestrzenienie się bolszewików na Europę.

Zaznajamiając się z kolejnymi witrynami wystawy możemy poznać sylwetki duchownych, którzy uczestniczyli w wielkich bitwach, które miały znaczący wpływ na historię Polski. Przeczytamy tu m.in. o:

• Zbigniewie Olesińskim, biskupie krakowskim, a od 1449 r. pierwszy kardynał narodowości polskiej, który był obecny w bitwie pod Grunwaldem 15 lipca 1410 r. Wedle przekazów miał ocalić od śmierci króla Władysława Jagiełłę.
• ojcu Augustynie Kordeckim i jego udziale w obronie Jasnej Góry. W czasie II wojny północnej w 1655 r. nastąpił najazd Szwedzki na Rzeczpospolitą, zwany potopem szwedzkim. Obrona Jasnej Góry wzmocniła morale i poczucie polskości wśród narodu. Król Jan Kazimierz 1 kwietnia 1656 r. złożył w katedrze śluby lwowskie, obierając Matkę Bożą Częstochowską za patronkę i Królową Polski.
• Księdzu Ignacym Skorupce, uczestniku bitwy warszawskiej (cud nad Wisłą), która miała miejsce w dniach 13-15 sierpnia 1920 r. w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Bitwa warszawska zadecydowała o zachowaniu niepodległości przez Polskę i uratowała Europę przed zalewem bolszewików. Śmierć poniesiona w walkach przez ks. Skorupkę, stała się jednym z symboli bitwy warszawskiej.

Przedstawiając Kościół w walce o niepodległość, nie można było nie wspomnieć o  duchownych, którzy swoją postawą i czynami walczyli o wolną Polskę i wiarę. Do nich należał m.in.:

• Piotr Skarga ( jezuita 1536-1569), który krytykował polską szlachtę, jej egoizm, prywatę, samowolę, zrywanie sejmów i warcholstwo. Apelował o równość obywateli i przyznanie chłopom wolności osobistej.
• Hugo Kołłątaj, który brał udział w obradach Sejmu Czteroletniego (Sejm Wielki), który obradował od 6 października 1788 r. do 29 maja 1792 r. W trakcie toczących się obrad, do najważniejszego wydarzenia należy ująć uchwalenie Konstytucji 3 maja. Była to pierwsza spisana w Europie i druga na świecie. Wprowadzała podział władzy na ustawodawczą i sądowniczą. Na jej mocy ustrój państwowy zmienił się z monarchii dziedzicznej na monarchię konstytucyjną. Wprowadziła polityczną równość mieszczan i szlachty, poprawiła sytuację chłopów.
• Jezuita Jan Paweł Woronicz. W czasie Sejmu czteroletniego pracował w komisji do spraw religijnych, był autorem mów sejmowych napisanych do biskupów.
• Ofiary z okresu prześladowania Kościoła w zaborze pruskim. W latac1871 -1878 w cesarstwie niemiecki nastąpił okres kulturkampfu. Kanclerz Otto von Bismarck chciał doprowadzić do ograniczenia wpływów kościoła katolickiego w państwie. Kardynał Mieczysław Ledóchowski nie wyraził zgody na zniesienie języka polskiego w nauce religii. Wśród Polaków arcybiskup Ledóchowski stał się męczennikiem sprawy polskiej.
• Księża, którzy zginęli w powstaniu listopadowym (wojna polsko-rosyjska 1830-1831), to m.in. zakonnik Hieronim Wojtkiewicz, który za zorganizowanie powstania listopadowego został zastrzelony. Pod Siemiatyczami walczył przełożony Zgromadzenia Misjonarzy Kajetan Milewski, a Ksiądz Adam Loga brał udział w bitwach pod Olszynką Grochowską, Dembem i Szawlami. Zginął od kuli.
• Ksiądz Stanisław Brzózka, który odegrał ważną rolę w powstaniu styczniowym, uważanym za wielki zryw narodowy, skierowany przeciwko Imperium. Za działalność w powstaniu wydano wyrok śmierci, na księdza Stanisława Brzózkę, dlatego też 23 maja 1865 r. na rynku w Sokołowie Podlaskim, został stracony.
• Adama Chmielewski (Brat Albert), urodzony w 1845 r., przywdział habit III Zakonu Św. Franciszka i przyjął imię Albert. Był opiekunem ogrzewalni i przytulisk dla biednych. Po wybuchu powstania styczniowego stworzył oddział puławiaków. W czasie bitwy został ranny i trafił do szpitala, groziło mu zesłanie na Sybir mimo ze był inwalidą. Udało się go wydostać z więzienia. Jako powstaniec był ciągle obserwowany i śledzony.
• Rafał Kalinowski 5 lipca wstąpił do klasztoru karmelitów i przyjął imię Rafał (Józef Kalinowski). Za działalność w powstaniu styczniowym 2 czerwca 1864 r. wydano na niego wyrok śmierci, który zamieniono na 10 lat katorgi. Poza tym Józef Kalinowski miał wśród współwięźniów opinię świętego.
• Piotr Wojciech Ściegienny, który w 1827 r. wstąpił do pijarów, a w latach 1842-1844 zorganizował konspiracyjny Związek Chłopski. Ksiądz Piotr dążył do zniesienia pańszczyzny, uwłaszczenia chłopów
  i rozdzielenia wielkich majątków ziemskich, a także odzyskania przez Polskę niepodległości. Za działalność  7 maja 1846 r. władze carskie skazały  go na śmierć. Przed egzekucją jednak zmieniono mu  karę na zesłanie na Syberię  do ciężkich robót.

Zagłębiając się w ekspozycji wystawy, możemy odnaleźć także wspomnienie o męczennikach II wojny światowej. Wśród nich byli m.in.:

• Ksiądz Stefan Frelichowski, który przez cały okres uwięzienia pełnił posługę kapłańską. Organizował wspólne modlitwy, spowiadał, sprawował potajemnie msze i udzielał komunii. W czasie niesienia im posługi zaraził się tyfusem, zachorował na zapalenie płuc i zmarł. W 1999 r. został Beatyfikowany przez  Jan Paweł II.
• Biskup Michał Kozala, który został wywieziony do obozu w Dachau. Gdy zachorował na tyfus podczas posługi kapłańskiej dla więźniów  trafił do rewiru obozowego dla chorych i otrzymał  śmiercionośny zastrzyk.
• Kardynał August Hlond, który w 1896 roku wstąpił do zgromadzenia księży salezjanów. Hitlerowscy wysłannicy namawiali go do współpracy i podpisania kilku Niemieckich odezw bez skutecznie. Był rzecznikiem sprawy polskiej. Przemawiał w radiu Watykańskim na temat Polski, udzielał wywiadów prasowych starał się wykorzystywać posiadane wpływy. Września 1946 roku ogłosił w Częstochowie Akt Poświęcenia Narodu Polskiego Niepokalanemu Sercu Maryi.
• Kardynał Adam Sapiecha, który w czasie II wojny Światowej zastępował przebywającego we Francji prymasa Augusta Hlonda. Stał się przywódcą Kościoła w generalnym Gubernatorstwie i jednym z przywódców narodu. W 1942 roku  napisał list do generalnego gubernatora Hansa Franka, w którym wyrażał sprzeciw wobec terroru stosowanego względem Polaków. W 1944 roku wydał odezwę w sprawie masowych rzezi Polaków, których sprawcami była  Ukraińska Powstańcza Armia działająca w porozumieniu z Niemcami na wschodnich kresach Generalnego Gubernatorstwa.
• Biskupi i kapłani, o których powinniśmy mówić to  108 męczenników II wojny światowej, a którzy 13 czerwca 1999 r. zostali beatyfikowani przez Jan Paweł II.

Kolejne witryny wystawy prezentują ofiary prześladowania Kościoła w Polsce Ludowej. W latach 1945 -1948 roku trwał pierwszy okres władzy ludowej z Kościołem katolickim w Polsce. Był to czas kiedy państwo maskowało swoje wrogie zamiary. 12 września 1945 roku władze zerwały konkordat  zawarty w 1925 roku przez Rząd Polski ze Stolica Apostolską. Do walki z Kościołem stworzono specjalny departament w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego. Na początku zaczęły się pokazowe procesy biskupów i księży. Najgłośniejszy był  proces ordynariusza kieleckiego biskupa Czesława Kaczmarka. Podczas brutalnych metod stosowanych w czasie śledztwa uzyskano przyznanie się biskupa m.in. do kolaboracji  z Niemcami. W latach 1945- 1953 r. zostało aresztowanych i skazanych 293 księży. Do 1953 r. usunięto 9 biskupów z ich diecezji, niektórzy zostali aresztowani. 37 księży diecezjalnych zostało zamordowanych, 900 umieszczono w więzieniach. Zabito 57 duchownych zakonnych, 170 znalazło się w więzieniach, a 300 wygnano. W Latach 1981 -1989, nieznani sprawcy zamordowali czterech księży, kapelanów „Solidarności”, w tym Jerzego Popiełuszkę (1984 r.). Pięć lat później zginęli kolejni księża: – przyjaciel Jerzego Popiełuszki prałat Stefan Niedzielak w Warszawie; ksiądz Stanisław Suchowolec w parafii Dojlidy koło Białegostoku, czy ksiądz Sylwester Zych  w Krynicy Morskiej. Prześladowania Kościoła trwały do 1989 roku.

Wystawa została także poświęcona Prymasowi Polski – ks. Stefanowi Wyszyńskiemu i papieżowi Janowi Pawłowi II. To właśnie Prymas Wyszyński, gdy rząd postanowił zmienić zasady obsadzania stanowisk kościelnych i doprowadzić do tego ze premier będzie ustanawiał biskupów, a wojewoda proboszczów, skierował list do I sekretarza, w którym wyliczył działania wymierzone przeciwko Kościołowi w powojennej Polsce. Publicznie ujawnił list. Prymas Polski został przetrzymywany w Katolickich klasztorach razem z siostrą zakonna Marią Leonią Graczyk i ks. Stanisławem Skorodeckim.

Z Polski pochodził jeden z największych Polaków – św. Jan Paweł II. Był nie tylko głową Kościoła katolickiego, przewodnikiem i wzorem moralnym dla świata, lecz także zwolennikiem „Solidarności”, nadzieją polskiego narodu na nadejście zmian i odzyskanie wolności. W czasie pierwszej pielgrzymki do ojczyzny wypowiedział słowa: „Wołam ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja, Jan Paweł II papież. Wołam z całej głębi tego tysiąclecia, wołam w przeddzień święta Zesłania, wołam wraz z wami wszystkimi; Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi!”. W dużej mierze papież swoją postawą w czasie pontyfikatu przyczynił się do obalenia komunizmu. Wspominając o księżach walczących  o niepodległość Ojczyzny i wiary należy wspomnieć naszego budowniczego kościoła  ks. Szczepana Rembowskiego

W końcu sierpnia 1939 r. zostaje zmobilizowany i jako kapelan bierze udział w obronie Polski przed faszystowskim najeźdźcą. Z Pierwszą Dywizją Pancerną przechodzi szlak bojowy od Failes po Wilhelmshaven. Opiekuje się rannymi żołnierzami i na własnych plecach wynosi ich spod ostrzału.  Ratując rannych ze szpitala polowego we Francji w dniach 18-19 sierpnia 1944 r. – będącego pod ciągłym ostrzałem, składa ślubowanie, że jeśli przeżyje, to postawi w Polsce kościół. Słowa dotrzymał.

Wystawę przygotowano w oparciu o książkę autorstwa Anny Paterek „Kościół w walce o niepodległość. 100 lecie niepodległej Polski”, a także „Katechizm Młodego Polaka” autorstwa Beaty Kosińskiej.

Nieoceniona pomocą przy organizowaniu wystawy było wsparcie merytoryczne pani Aliny Filipczak wieloletniego wykładowcy Uniwersytetu Łódzkiego oraz zaangażowanie ze strony Janusza Klimczaka, Edwarda Mosa, Marii Rogali, Marii Wielec, i  pomocy  Felicji Olczyk i Krystyny Mamińskiej.

Marianna Strugińska-Felczyńska
Agnieszka Paszkowska