Działalność organizacji pozarządowych regulowana jest wieloma przepisami. Na poziomie najwyższym, to jest w Konstytucji, zagwarantowano prawo do zrzeszania się. Na najniższym poziomie dokumentów wewnętrznych (statutów, uchwał, regulaminów) opisuje się zasady codziennego funkcjonowania organizacji. Są też ustawy i rozporządzenia stanowiące prawo, któremu podlega sektor pozarządowy.
KONSTYTUCJA
Wolność zrzeszania się
Wolność zrzeszania się, a więc możliwość swobodnego zakładania organizacji o charakterze dobrowolnym i działania w nich gwarantuje Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku w rozdziale II Wolności, Prawa i Obowiązki Człowieka i Obywatela, w art. 58.
Konstytucja RP w art. 12 zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji.
Konstytucja wprowadza jednak ograniczenia wolności zrzeszania się. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z prawem (o odmowie rejestracji lub zakazie działania decyduje sąd). Zakazane jest także istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.
Zasada pomocniczości (subsydiarności)
W konstytucji RP zawarty jest także zapis dotyczący zasady pomocniczości (subsydiarności), istotnej z punktu widzenia organizacji pozarządowych. Zasada ta została wskazana w Preambule Konstytucji RP: „ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot”.
Do zasady subsydiarności odwołuje się zarówno społeczna nauka chrześcijańska, jak i filozofia liberalna. Zasada subsydiarności jest też jedną z podstawowych zasad funkcjonowania Unii Europejskiej.
Ujmując najprościej, zakłada ona, że człowiek, jako istota społeczna, jest odpowiedzialny za siebie oraz jest gotowy do wspólnego działania w społeczeństwie. Problemy powinny być rozwiązywane i decyzje powinny być dokonywane na możliwie najniższym poziomie: jednostki, rodziny, stowarzyszenia, gminy, regionu, państwa, a jeśli jest to konieczne, to wspólnoty międzynarodowej. Interwencje nadrzędnych instytucji są podejmowane jedynie wówczas, gdy nie można skutecznie rozwiązać danego problemu na niższym poziomie i powinny polegać na „pomocy ku samopomocy”.
Zasady subsydiarności nie ogranicza się do stosowania na styku państwo – społeczeństwo i jego obywatele. W równym stopniu odnosi się ona do wszystkich organizacji społecznych, związków zawodowych i stowarzyszeń. Dotyczy również relacji między samorządami i społecznościami lokalnymi.
DEFINICJA ORGANIZACJI POZARZĄDOWEJ
Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, która weszła w życie 24 kwietnia 2003 r. uregulowała i opisała następujące kwestie:
- definicji organizacji pozarządowej,
- współpracy organizacji pozarządowych z administracja publiczną (w tym Rady Działalności Pożytku Publicznego),
- rozróżnienia działalności odpłatnej statutowej od działalności gospodarczej i nieodpłatnej statutowej,
- pojęcia działalności pożytku publicznego, praw i obowiązków organizacji pożytku publicznego,
- pojęcie wolontariusza, jego praw i obowiązków.
Definicja prawna organizacji pozarządowej
Sektor organizacji pozarządowych jest bardzo zróżnicowany i należą do niego podmioty mające różne formy prawne. Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie podaje prawną definicję organizacji pozarządowej (art. 3 ust. 2).
Organizacjami pozarządowymi są, niebędące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu przepisów o finansach publicznych, i niedziałające w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia.
W myśl Ustawy za organizację pozarządową mogą być zatem uznane mające osobowość prawną stowarzyszenia, fundacje, partie polityczne, związki zawodowe, jak i niemające osobowości prawnej stowarzyszenia zwykłe, uczelniane organizacje studenckie, koła gospodyń wiejskich.
Podmioty niebędące organizacjami pozarządowymi wg Ustawy
Nie są organizacjami pozarządowymi:
- podmioty zaliczone do sektora finansów publicznych (np. sądy, jednostki samorządu terytorialnego, państwowe szkoły wyższe, państwowe i samorządowe instytucje kultury, NFZ),
- podmioty należące do sektora przedsiębiorstw (ich celem działania jest prowadzenie działalności gospodarczej i osiąganie zysku),
- tzw. „organizacje kościelne” – osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku państwa do Kościoła katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej, o stosunku państwa do innych kościołów oraz związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (np. parafie rzymsko-katolickie, diecezje, bractwa prawosławne, zakony, Papieskie Dzieła Misyjne, Prawosławne Ośrodki Miłosierdzia, Caritas)
- stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego (Związek Powiatów Polskich, Związek Miast Polskich).
Organizacje kościelne, jak i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego nie zostały wprost uznane za organizacje pozarządowe, ale zostały właściwie zrównane z organizacjami pozarządowymi i mają takie same możliwości działania, a wszystkie przepisy Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie dotyczą ich w zasadzie w takim samym stopniu, jak organizacji pozarządowych. W potocznym rozumieniu (w ujęciu pozaprawnym) organizacje te, a w szczególności organizacje kościelne, wyznaniowe uważane są za organizacje pozarządowe.
W Polsce najpopularniejszymi, podstawowymi formami prawnymi, w których działają organizacje pozarządowe są fundacje i stowarzyszenia.
FUNDACJE
Fundacje – podstawa prawna
Najważniejszym aktem prawnym regulującym zasady tworzenia i działania fundacji jest Ustawa o fundacjach z 6 kwietnia 1984 r. Fundacją – według definicji słownikowej – jest „instytucja, której podstawą jest majątek przeznaczony przez jej założyciela na określony cel (dobroczynny, kulturalny)”. Przepisy nie podają bezpośrednio prawnej definicji pojęcia fundacja.
Założyciel
Fundację zakłada fundator, którym może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. Fundatorów może być kilku, fundator może być obcokrajowcem. Fundator powołując fundację, składa oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji. Dlatego kolejni darczyńcy, sponsorzy nie są już fundatorami, nawet jeżeli przekazują znaczne środki na rzecz fundacji. Fundator przekazuje fundacji majątek: fundusz założycielski musi wynosić co najmniej 1000 złotych.
W skład majątku mogą wchodzić pieniądze, papiery wartościowe, ruchomości, nieruchomości. Prawo wymaga, aby w akcie ustanowienia fundacji fundator wykazał składniki majątkowe przeznaczone na realizację celu fundacji i aby statut fundacji określał jej majątek. Fundacja może być też ustanowiona w testamencie.
Jeżeli fundacja chce prowadzić działalność gospodarczą, fundusz założycielski musi wynosić co najmniej 2000 złotych.
Członkowie
Nie można być członkiem fundacji, można jedynie działać w jej organach.
Statut
Działalność fundacji opiera się na statucie, gdzie opisane są jej cele, przyjęte przez nią zasady działania, wewnętrzna struktura. Statut jest sprawdzany m.in. pod względem zgodności z prawem przez sąd podczas rejestracji.
Organy
Według prawa jedynym obowiązkowym organem fundacji jest zarząd (obowiązek jego powołania wynika z ustawy (art. 5 ust. 1)). Zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem sądu rejestrowego organ ten winien być kolegialny, a nie jednoosobowy.
Oprócz zarządu możliwe jest powołanie przez fundację: rady fundacji, komisji rewizyjnej, bądź rady programowej (ewentualnie innych organów). Możliwość i sposób ich powołania muszą być opisane w statucie.
Działalność gospodarcza
Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach służących realizacji jej celów, również rejestrowaną w KRS.
Rejestracja
Fundacja podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego KRS. Z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego fundacja uzyskuje osobowość prawną.
Fundacja
- jest organizacją pozarządową
- jest powoływana przez fundatora
- ma wyodrębniony majątek, przeznaczonym na jakiś cel społeczny
- realizuje cel społecznie lub gospodarczo użyteczny
- jest organizacją nienastawioną na zysk
- ma osobowość prawną
- działa na podstawie statutu (określającego nazwę organizacji, jej cele, wewnętrzną strukturę itp.)
- jest rejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym
- może prowadzić działalność gospodarczą.
STOWARZYSZENIE
Stowarzyszenia – podstawa prawna
Najważniejszym aktem prawnym regulującym tworzenie i działanie stowarzyszeń jest ustawa z 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach. Prawo o stowarzyszeniach (art. 2 ust. 1) definiuje stowarzyszenie jako dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenie o celach niezarobkowych.
Dobrowolność stowarzyszenia polega na swobodzie tworzenia stowarzyszeń, dobrowolności przystąpienia do istniejącego stowarzyszenia oraz na nieograniczonej swobodzie wystąpienia ze stowarzyszenia.
Trwałość stowarzyszenia oznacza, że istnieje ono niezależnie od konkretnego składu swoich członków (pod warunkiem, że jest ich ponad 15).
Niezarobkowy cel stowarzyszenia oznacza, że celem stowarzyszenia nie może być prowadzenie działalności gospodarczej i osiąganie zysków ani przysporzenie korzyści majątkowych członkom stowarzyszenia.
Założyciele
Stowarzyszenie jest zakładane przez co najmniej 15-osobową grupę osób, które stają się członkami Stowarzyszenia. Członkami założycielami stowarzyszenia działającego w Polsce mogą być także cudzoziemcy oraz pod pewnymi warunkami osoby niepełnoletnie. Obowiązkiem członków jest płacenie składek.
Członkowie
Członków musi być co najmniej 15. Osoby te muszą być obywatelami polskimi (także cudzoziemcami, mającymi stałe miejsce zamieszkania w Polsce), mieć ukończone 18 lat, nie być niepoczytalnymi oraz niepozbawionymi praw publicznych. (Jeśli pozwala na to statut, członkami założycielami mogą być też cudzoziemcy, niemający stałego miejsca zamieszkania na terytorium RP). Członkami (ale nie założycielami) mogą być też osoby, które ukończyły 16 lat, ale w zarządzie większość muszą stanowić osoby pełnoletnie. Osoby poniżej 16 lat mogą, za zgodą przedstawicieli ustawowych, należeć do stowarzyszeń według zasad określonych w ich statutach, bez prawa udziału w głosowaniu na walnych zebraniach członków oraz bez korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego do władz stowarzyszenia. Jeżeli jednak jednostka organizacyjna stowarzyszenia zrzesza wyłącznie małoletnich, mogą oni wybierać i być wybierani do władz tej jednostki. Osoba prawna może być jedynie wspierającym członkiem stowarzyszenia – nie ma prawa głosu w organach stowarzyszenia.
Statut
Działalność stowarzyszenia opiera się na statucie, gdzie opisane są jego cele, przyjęte przez nie zasady działania, wewnętrzna struktura. Statut jest sprawdzany m.in. pod względem zgodności z prawem przez sąd podczas rejestracji.
STOWARZYSZENIE ZAREJESTROWANE
- jest organizacją pozarządową
- jest tworzone przez członków (min. 15 osób)
- zorganizowane jest w sposób demokratyczny (najwyższą władzą jest walne zgromadzenie)
- jest organizacją nienastawioną na zysk, powoływaną w celach niezarobkowych
- ma osobowość prawną
- działa w oparciu o statut (określający nazwę organizacji, jej cele, wewnętrzną strukturę itp.)
- jest rejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym
- może prowadzić działalność gospodarczą.
Organy
Członkowie na zebraniu, zwanym walnym zgromadzeniem, wybierają spośród siebie organ, który będzie ich reprezentował, zazwyczaj jest to zarząd, i organ, który będzie kontrolował funkcjonowanie stowarzyszenia, zazwyczaj jest to komisja rewizyjna. Zwykle na czele zarządu stoi prezes.
Działalność gospodarcza
Pomimo niezarobkowego celu stowarzyszenia mogą prowadzić działalność gospodarczą, jednakże dochód z tej działalności powinien służyć wyłącznie realizacji celów statutowych.
Rejestracja
Zarejestrowanie stowarzyszenia polega na wpisaniu go do Krajowego Rejestru Sądowego KRS. Z chwilą wpisania do KRS stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną.
STOWARZYSZENIA ZWYKŁE
Stowarzyszenia zwykłe bywają też określane jako uproszczona forma stowarzyszenia.
Nie podlegają rejestracji, lecz tylko zgłoszeniu właściwemu staroście.
Stowarzyszenie takie ma prawo rozpoczęcia działalności po upływie 30 dni od dnia uzyskania przez organ nadzorujący (tj. starostę) informacji o utworzeniu stowarzyszenia.
Zamiast statutu wymagany jest regulamin. Członkowie założyciele stowarzyszenia zwykłego muszą spełniać te same kryteria, co członkowie stowarzyszenia rejestrowanego.
Stowarzyszenia zwykłe nie mają wielu uprawnień, jakie przysługują stowarzyszeniu zarejestrowanemu: nie mają osobowości prawnej, nie mogą powoływać oddziałów, łączyć się w związki, zrzeszać osób prawnych, prowadzić działalności gospodarczej ani przyjmować darowizn, spadków i zapisów, czy też otrzymywać dotacji i korzystać z ofiarności publicznej (poprzez zbiórki).
Stowarzyszeniom zwykłym, podobnie jak innym organizacjom społecznym, przyznana jest zdolność sądowa i zdolność do czynności procesowych w postępowaniu cywilnym. Stowarzyszenia te mogą też występować jako strona w toczącym się postępowaniu administracyjnym.
ZWIĄZEK STOWARZYSZEŃ
Ustawa Prawo o stowarzyszeniach przewiduje w art. 22 możliwość tworzenia związków stowarzyszeń.
Związek stowarzyszeń mogą utworzyć co najmniej trzy zarejestrowane (mające osobowość prawną) stowarzyszenia oraz inne osoby prawne. Oprócz stowarzyszeń członkami założycielami związku stowarzyszeń mogą być także inne osoby prawne niemające celów zarobkowych (non-profit). Jednakże nie jest możliwe utworzenie związku stowarzyszeń przez np. same fundacje. W obecnym systemie prawnym brak jest odpowiedniej formy prawnej dla zrzeszania się fundacji.
Osoby prawne mające cele zarobkowe mogą być jedynie członkami wspierającymi związku stowarzyszeń.
Związek stowarzyszeń podlega tym samym przepisom co stowarzyszenie.
DEFINICJA ORGANIZACJI POŻYTKU PUBLICZNEGO
Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wprowadziła od 2004 roku nowy rodzaj statusu organizacji pozarządowych: status organizacji pożytku publicznego. Takie wyodrębnienie nie jest pomysłem tylko polskim – w takiej czy innej formie spotyka się go w wielu krajach.
Na przykład w USA istnieje ponad 20 kategorii podatkowych, opisujących działania non-profit (a jedna z nich tzw.501(c)(3)odpowiadają funkcjonalnie statutowi OPP). Podobnie w Anglii już od 1601 roku wyodrębniane są tzw. charities (jest ich około 150 tys.). Na Węgrzech pożytek publiczny ma nawet charakter dwustopniowy (nie dość że istnieją organizacje pożytku publicznego, to wewnątrz tej grupy wyodrębnia się grupę wyższej użyteczności publicznej).
Idea wyodrębnienia organizacji pożytku publicznego bierze się z rozróżnienia dwóch typów organizacji. Pierwszy to organizacje adresujące swe działania wyłącznie do swoich członków (organizacje wzajemnościowe, tzw. members serving). Drugi to te, które kierują swe działania także do innych osób i dostarczają dóbr publicznych (organizacje pożytku publicznego – public benefit).
Z zasady organizacje pożytku publicznego mają szerszy zakres przywilejów (np. w systemie podatkowym) niż pozostałe organizacje. Uzasadnieniem dla tego rodzaju rozumowania jest fakt, że organizacje, dostarczając dóbr publicznych, odciążają w tych funkcjach państwo. W polskiej Ustawie warunek ten jest opisany jako prowadzenie działalności statutowej na rzecz „ogółu społeczności”.
Organizacja pozarządowa staje się organizacją pożytku publicznego, gdy zarejestruje status pożytku publicznego.
Kto może mieć status pożytku publicznego
O miano organizacji pożytku publicznego mogą ubiegać się, oprócz organizacji pozarządowych, również podmioty zrównane w prawach z organizacjami pozarządowymi, czyli tzw. organizacje kościelne. A także spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami, które nie działają w celu osiągnięcia zysku, przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych, nie przeznaczają zysku do podziału między swoich członków, udziałowców, akcjonariuszy i pracowników.
Muszą one spełniać określone w Ustawie warunki (zob. niżej).
Warunek prowadzenia określonej działalności
O status pożytku publicznego mogą ubiegać się organizacje, które prowadzą wyłącznie działalność w zakresie wymienionych w art. 4 Ustawy, ściśle określonych dziedzin – jest to tzw. działalność pożytku publicznego, w Ustawie nazwana też sferą zadań publicznych.
Działalność pożytku publicznego (sfera zadań publicznych) obejmuje:
- pomoc społeczną,, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywanie szans tych rodzin i osób;
- działalność na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym;
- działalność charytatywną;
- podtrzymywanie i upowszechnianie tradycji narodowej, pielęgnowanie polskości oraz rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej;
- działalność na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego;
- ochronę i promocję zdrowia;
- działalność na rzecz osób niepełnosprawnych;
- promocję zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy;
- działalność na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn;
- działalność na rzecz osób w wieku emerytalnym;
- działalność wspomagającą rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości;
- działalność wspomagającą rozwój techniki, wynalazczości i innowacyjności oraz rozpowszechnianie i wdrażanie nowych rozwiązań technicznych w praktyce gospodarczej;
- działalność wspomagającą rozwój wspólnot i społeczności lokalnych;
- naukę, szkolnictwo wyższe, edukację, oświatę i wychowanie;
- wypoczynek dzieci i młodzieży;
- kulturę, sztukę, ochronę dóbr kultury i dziedzictwa narodowego;
- wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej i sportu;
- ekologię i ochronę zwierząt oraz ochronę dziedzictwa przyrodniczego;
- turystykę i krajoznawstwo;
- porządek i bezpieczeństwo publiczne;
- obronność państwa i działalność Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;
- upowszechnianie i ochronę wolności i praw człowieka oraz swobód obywatelskich, a także działania wspomagających rozwój demokracji;
- ratownictwo i ochronę ludności;
- pomoc ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą;
- upowszechnianie i ochronę praw konsumentów;
- działalność na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami;
- promocję i organizację wolontariatu;
- pomoc Polonii i Polakom za granicą;
- działalność na rzecz kombatantów i osób represjonowanych;
- promocję Rzeczypospolitej Polskiej za granicą;
- działalność na rzecz rodziny, macierzyństwa, rodzicielstwa, upowszechniania i ochrony praw dziecka;
- przeciwdziałanie uzależnieniom i patologiom społecznym;
- działalność na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3, w zakresie określonym w pkt 1-32.”;
Uprawnienia organizacji pożytku publicznego
Posiadanie statusu organizacji pożytku publicznego wiąże się z różnymi uprawnieniami. Najbardziej znanym przywilejem jest możliwość korzystania z odpisu 1% podatku od podatników, ponadto przysługują jej zwolnienia i obniżki w podatku od nieruchomości, jest zwolniona z opłaty skarbowej oraz opłat sądowych oraz z podatku od czynności cywilnoprawnych.
Przysługują jej też preferencje przy nabywaniu prawa użytkowania nieruchomości należących do Skarbu Państwa. Może korzystać z pracy poborowych, odbywających służbę zastępczą. Ma także prawo do nieodpłatnego informowania o swojej działalności w publicznym radiu i telewizji i może angażować do prowadzenia zbiórek publicznych małoletnich poniżej 16 lat.
Obowiązki organizacji pożytku publicznego
W zamian za to organizacja mająca status pożytku publicznego musi zapewnić przejrzystość działania organizacji, wewnętrzną kontrolę oraz zabezpieczyć się przed wyprowadzaniem majątku z organizacji – odpowiednie zapisy powinny być wprowadzone do statutu. Są to np. zakazy udzielania pożyczek, wykorzystywania majątku organizacji czy zakupu towarów od członków organizacji lub ich krewnych.
Organizacja taka musi sporządzać i upubliczniać roczne sprawozdania z działalności (merytoryczne i finansowe), które powinno być złożone ministrowi właściwemu ds. zabezpieczenia społecznego oraz do KRS. Poza tym organizacja pożytku poddana jest szczególnemu nadzorowi ministra do spraw zabezpieczenia społecznego.
Kto nie może mieć statusu pożytku publicznego
Możliwości ubiegania się o ten status nie mają: partie polityczne; związki zawodowe i organizacje pracodawców; samorządy zawodowe; fundacje, których jedynym fundatorem jest Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego, (chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej, majątek tej fundacji nie jest w całości mieniem państwowym, mieniem komunalnym lub mieniem pochodzącym z finansowania środkami publicznymi w rozumieniu ustawy o finansach publicznych lub fundacja prowadzi działalność statutową w zakresie nauki, w szczególności na rzecz nauki); fundacje utworzone przez partie polityczne.
Organizacja pożytku publicznego
- może być nią wyłącznie organizacja pozarządowa, organizacja kościelna lub stowarzyszenie jednostek samorządu terytorialnego
- jej działalność statutowa musi być działalnością pożytku publicznego w sferze zadań publicznych
- musi prowadzić działalność dla ogółu społeczności lub określonej grupy, która została wyodrębniona ze względu na szczególnie trudną sytuację życiową lub materialną w stosunku do społeczeństwa
- musi mieć kolegialny organ kontroli lub nadzoru, a osoby w nim zasiadające muszą spełniać określone kryteria
- musi stosować się do zakazów, dotyczących przejrzystości i majątku organizacji, które powinny być zapisane w statucie
- może prowadzić działalność gospodarczą
- musi być zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym
INNE USTAWY
Odrębnymi ustawami regulowana jest działalność pojedynczych organizacji – należą do nich m.in. Polski Czerwony Krzyż, Polski Komitet Pomocy Społecznej, Polski Związek Łowiecki, Związek Ochotniczej Straży Pożarnej.
Więcej informacji na temat prawa dla organizacji pozarządowych i organizacji pożytku publicznego dostępnych jest w poradniku.ngo.pl.
WOLONTARIAT
Miarą, którą często stosuje się i która najtrafniej być może opisuje rozpowszechnienie postaw społecznikowskich w społeczeństwie, jest częstotliwość podejmowanych przez obywateli dobrowolnych i bezinteresownych działań na rzecz innych.
Te bezinteresowne i dobrowolne działania nazywane są wolontariatem.
Pojęcie wolontariatu
Jedną z pierwszych definicji wolontariatu sformułowało warszawskie Centrum Wolontariatu, które wyszczególniło najważniejsze cechy tej formy aktywności: „wolontariat to dobrowolna, świadoma i bezpłatna działalność na rzecz innych, wykraczająca poza więzi koleżeńsko-rodzinne”.
Natomiast Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (często potocznie nazywana ustawą o wolontariacie) wskazuje, że wolontariusz to „osoba, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie”.
Wolontariat to dobrowolna, świadoma i bezpłatna działalność na rzecz innych, wykraczająca poza więzi koleżeńsko-rodzinne.
Kto może być wolontariuszem
Wolontariuszem może być każdy – bez względu na wiek (wyjątek stanowią placówki opiekuńczo-wychowawcze; ukończenie 18 lat jest często wymagane w szpitalach), wykształcenie, status materialny itp.
Przepisy związane z wolontariatem
Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, w Dziale III określa prawa i obowiązki wolontariuszy oraz organizacji i instytucji mogących korzystać z ich świadczeń:
- nie praca: to, co robi wolontariusz nie jest wedle prawa stosunkiem pracy, tylko stosunkiem cywilnoprawnym, dlatego w Ustawie jest mowa o świadczeniu wolontariusza, a nie o pracy;
- porozumienie: wolontariusz, który współpracuje z organizacją dłużej niż 30 dni, zawiera z nią pisemne porozumienie i jest objęty ubezpieczeniem od następstw nieszczęśliwych wypadków, którego kosztu nie ponosi organizacja;
- możliwość ubezpieczenia: w sytuacji, kiedy ochotnik nie ma prawa do ubezpieczenia zdrowotnego, organizacja może, ale nie musi, opłacić mu składkę na to ubezpieczenie;
- możliwość płatnych delegacji i diet: organizacja może pokrywać koszty delegacji służbowych i diet. Jednak wolontariusz może na piśmie zwolnić organizację z całości lub części tych świadczeń;
- możliwość ponoszenia kosztów i opłacenia szkoleń: organizacja może także pokrywać inne koszty związane z wykonywaniem świadczenia oraz koszty szkolenia.
Kto może przyjąć wolontariuszy
Zgodnie z Ustawą wolontariusze mogą pracować w instytucjach publicznych i jednostkach im podległych (centralnych, np. w ministerstwach, i samorządowych, np. w urzędach gmin, szkołach), organizacjach pozarządowych (np. fundacjach, stowarzyszeniach), jednostkach działających w na podstawie przepisów regulujących stosunek państwa do Kościoła katolickiego oraz innych kościołów (np. w tzw. organizacjach kościelnych). Natomiast wolontariusze nie mogą pracować w podmiotach gospodarczych.
Każdy może zostać wolontariuszem
Każdy: prawnik, pielęgniarka, pedagog, doradca finansowy, inżynier budowlany, mechanik znajdą coś dla siebie. Jest to sposób, aby podzielić się swoją wiedzą i doświadczeniem zawodowym albo oderwać się całkowicie od pracy i rozwijać swoje pasje. Każdy musi jednak znaleźć dla siebie właściwe zajęcie, które da mu prawdziwą satysfakcję. Wolontariat nie może wiązać się z przymusem i niechęcią, wtedy traci swój sens.
Badania (i obserwacje) wskazują,, że coraz więcej wolontariuszy pracuje w szkołach, przedszkolach, ośrodkach integracyjnych, świetlicach socjoterapeutycznych, ośrodkach pomocy społecznej, ośrodkach kultury, muzeach itp. Lista miejsc, gdzie mogą pomagać wolontariusze, jest bardzo długa. Wykonują oni bardzo szeroki zakres prac: począwszy od pomocy specjalistycznej w zakresie prawa, zarządzania czy psychologii poprzez tworzenie baz danych, prowadzenie kampanii społecznych, serwisów internetowych, pomoc w terapii dzieci niepełnosprawnych, a skończywszy na pomocy w organizowaniu zajęć pozalekcyjnych, prowadzeniu biura czy zbiórek żywności. Wolontariusze pomagają dzieciom niepełnosprawnym, działają w centrach kultury, przyczyniają się do przestrzegania praw człowieka i ochrony środowiska.
Wolontariat jest wspaniałą szansą na zdobycie nowych umiejętności, na poznanie ciekawych ludzi i świata. Może być sposobem na samotność albo twórcze przetrwanie okresu bezrobocia. Pozwala oderwać się od codziennych obowiązków albo przygotować się do przyszłej pracy. Dla jednych jest początkiem kariery zawodowej, dla drugich jej uwieńczeniem. Uwrażliwia na potrzeby drugiego człowieka i tworzy przestrzeń do fundamentalnego wyboru: więcej mieć czy bardziej być.
Gdzie szukać informacji
Aby zostać wolontariuszem wystarczy rozejrzeć się wokół siebie i odwiedzić najbliższą szkołę, szpital, ośrodek pomocy społecznej, stowarzyszenie itp. W znalezieniu zajęcia mogą także pomóc centra wolontariatu, które znajdują się w wielu miastach (informacje o nich znaleźć można np. na stronie www.wolontariat.org.pl). Są one swoistym pośrednikiem między wolontariuszami a instytucjami, które chcą skorzystać z ich pomocy. Często organizują szkolenia na temat wolontariatu zarówno dla ochotników, jak i koordynatorów pracy wolontariuszy w organizacjach.
Warto także odwiedzić następujące strony internetowe: